Nieuw elan voor Architect aan Zet onder de Wkb

De Wet Kwaliteitsborging voor het Bouwen (Wb) introduceert per 1 januari 2024 een systeem van private kwaliteitsborging voor kleine bouwprojecten. De rol van de aannemer krijgt in tegenstelling tot die van de architect in de WKB extra aandacht. De aansprakelijkheid van de aannemer wordt verzwaard. De rechtspositie van de architect is niet in de WKB vastgelegd en vraagt om extra aandacht.

Bij het Rotterdamse pilot Architect aan Zet (AaZ) krijgt de architect een spilpositie in het bouwproces voor kleine projecten toebedeeld. De verantwoordelijkheid voor het ontwerp en voor het toetsen en toezicht houden tijdens de uitvoering is bij de architect gelegd. Met als belangrijk voordeel (voor de opdrachtgever), de vergunningplicht vervalt en versnelling kan plaatsvinden.

Tijdens ‘Architect aan Zet onder de Wkb?' gingen Jaap Kolk, Wim van der Zande, Dianne Maas-Flim, Keimpe Stroop en Hajé van Egmond in op beide initiatieven.

De avond werd geopend door Chantal Zeegers, Wethouder Klimaat, Bouwen en Wonen Rotterdam. Chantal Zeegers benadrukte dat architecten als ruimte experts bij uitstek deskundig zijn om creatieve oplossingen aan te dragen voor de wooncrisis. Zij meldde dat zij enkele dagen daarvoor de concept-Woonvisie voor Rotterdam naar buiten had gebracht en dat de inspraak is gestart. Zij zou de inhoudelijke inbreng vanuit de Rotterdamse architecten zeer op prijs stellen.

De uitgeklede rol van de architect

‘Goed werk begint met een goed ontwerp’. Keimpe Stroop, oprichter van gBOU en expert in bouwtechnische kwaliteitsborging, benadrukte de cruciale rol van de architect in het bouwproces. Hij wees op de recente tendens waarbij architecten beperktere opdrachten krijgen en pleitte voor een versterking van hun rol. Stroop benadrukte het belang van samenwerking tussen architecten en kwaliteitsborgers, vooral in de vroege fasen van het bouwproces, om de uitvoeringsrisico’s en bouwkosten effectief te managen. Hij kaartte aan dat architecten tegenwoordig vaak op de achtergrond raken in bouwprojecten. Dat is niet alleen jammer voor de eindkwaliteit, maar het haalt ook de kracht van een architect onderuit.

Keimpe vindt dat we architecten anders moeten inzetten. Tijdens de discussie werd duidelijk dat topwerk vooral ontstaat door een slim en doordacht ontwerp. Architecten zouden daarom meer met kwaliteitsborgers moeten samenwerken, niet alleen bij het tekenen, maar ook bij het managen van risico's en het opstellen van borgingsplannen.

Vroegtijdig risico's spotten en deze goed documenteren is cruciaal, net als het praktisch inzetten van bouwregelgeving. Door deze aanpak kunnen kwaliteitsborgers zich meer richten op de grote lijnen van een bouwproject, in plaats van alleen maar op de bouwplaats rond te hangen voor intensief toezicht.

Tussenevaluatie Architect aan Zet

Wim van der Zande, onderzoeker bij de gemeente Rotterdam, licht toe dat sedert september 2020 meer dan twintig projecten via Architect aan Zet zijn gestart en een deel is inmiddels voltooid. Positieve punten uit de tussenevaluatie in juni 2023 zijn dat de projecten snel van start kunnen gaan (gunstig effect op de bouwkosten), er zekerheid is dat wat ontworpen is ook daadwerkelijk wordt gebouwd en omwonenden actief worden betrokken bij het bouwplan (en dat op prijs stellen). De bouwtechnische kwaliteit wordt duidelijk positief beoordeeld. En de ruimtelijke kwaliteit wordt minimaal net zo goed beoordeeld als bij een reguliere procedure. In financiële zin pakt de aanpak via Architect aan Zet goed uit bij projecten, zoals een eengezinswoning of een grote verbouwing.

Er bleek echter ook dat de aanpak minder goed werkt voor kleinere projecten, zoals een dakterras of een kleine verbouwing, omdat de kosten naar verhouding ongunstiger uitpakken. Kortom, men ziet vooral voordelen van de AaZ-methode voor grotere projecten (eengezins-, of vrijstaande woningen en grotere verbouwingen), maar voor kleinere projecten pakt de financiële balans vooralsnog ongunstig uit. Daar staat tegenover dat er op dit moment een subsidie beschikbaar is die de kosten dekt voor die WKB-kwaliteitsborger. De subsidie die maximaal € 6.000 per project bedraagt, geeft architecten ruim de gelegenheid te oefenen met de WKB en met bouwtechnische kwaliteitsborging.

‘De wisselwerking tussen goed ontwerp en effectieve kwaliteitsborging is van groot belang.’

Succes van Aaz in versterkingsopgave Groningen

Bouwmeester versterking Dianne Maas-Flim liet aan de hand van drie pilotprojecten in Groningen zien hoe Architect aan Zet een betekenisvolle bijdrage levert aan de versterkingsopgave. Door de architect een stevige positie in het proces te geven worden bewoners goed begeleid, procedures versneld, en wordt naast de bouwtechnische kwaliteit ook de ruimtelijke kwaliteit geborgd.

Publieksinteractie: zorgen en perspectieven

Een opmerkelijke bijdrage kwam van een lid van het publiek, die de rol van de opzichter in het bouwproces ter sprake bracht. Deze opmerking leidde tot een discussie over de verantwoordelijkheden van opdrachtgevers en de verschuiving van taken naar kwaliteitsborgers en architecten. Senior beleidsmedewerker Bouwkwaliteit & Bouwregelgeving bij BZK, Hajé van Egmond, richtte zich op de noodzaak van de Bouwkwaliteitsborging (BKB). Hij benadrukte het belang van een verschuiving van overheidscontrole naar zelfregulatie in de bouwsector en de noodzaak om duurzaamheids- en bouwvoorschriften daadwerkelijk te handhaven.

De Toekomst van de Wkb

De bijeenkomst bevestigde dat de architect zijn rol kan versterken binnen de WKB. De rol van de architect blijkt cruciaal, zowel in ontwerp als in de omgang met kwaliteitsborging. De discussie onderstreepte de noodzaak van een nauwe samenwerking tussen alle partijen in het bouwproces, met een sterke focus op de kwaliteit en duurzaamheid van bouwwerken.