Belangrijke taak
Maar toegankelijke architectuur behelst meer, stelt architect Koen van Velsen. ‘Het is een breed onderwerp, het betreft een groep mensen die niet onder één noemer te vangen is; individuen voor wie je niet één oplossing kunt bedenken. Ik ken gebouwen met op 1 meter 20 hoogte een raamdorpel, waardoor mensen in een rolstoel niet naar buiten kunnen kijken; bepaald onprettig. Buiten het handboek toegankelijkheid zijn er ook dat soort ‘gewone’ dingen waar je als architect rekening mee moet houden. Daarom is het zo belangrijk om in gesprek te gaan met opdrachtgevers en experts, om je te kunnen verplaatsen in gebruikers. Hoe beter we dat kunnen, hoe groter de kans dat deze doelgroep kan meedoen in de samenleving. Daar ligt een belangrijke taak voor ons vak.’
Voorbij de gebouwen denken
Het project voor Groot Klimmendaal waaraan hij van 1997 tot 2010 werkte, deed hem inzien hoe mensen met een beperking door architectuur buiten de maatschappij kunnen worden geplaatst. ‘Ik trof een instelling op een afgesloten terrein met kleine, slecht toegankelijke voorzieningen. Toen ik werd gevraagd om een nieuw pand te ontwerpen met bijbehorend sportcentrum, theater en een Ronald McDonaldhuis, wist ik dat ik voorbij die gebouwen moest denken. Mijn inzet was om met een plan voor het hele gebied die gebouwen onderdeel van de omliggende wijk te maken. Een relatief simpele ingreep, maar ik vond het een belangrijke.’
Functies openen
De tweede stap was om een complex te maken ‘waarin je graag wilt verblijven’. Dat klinkt evident, maar was het niet, zegt Van Velsen. ‘In die periode bestonden revalidatiecentra en ziekenhuizen uit gangen met houten stootborden, marmoleum vloeren en systeemplafonds met TL-verlichting. Meer dan voor de gebruikers, leken ze uitsluitend ontworpen met het oog op efficiënt beheer; ik vond dat pijnlijk. Daarbij zag je niet dat er gerevalideerd werd; de sportzalen en het zwembad lagen verstopt. Ik heb die functies naar buiten toe geopend, zichtbaar gemaakt zodat je het proces van beter worden ervaart, en de wijk en omringende scholen de faciliteiten ook kunnen gebruiken. Het gebouw is nu voor iedereen toegankelijk.’
Gedoseerd stimuleren
Voor de school- en revalidatiegebouwen waaraan hij momenteel ontwerpt, heeft Van Velsen zich verder verdiept in het gebruik van kleur, licht en akoestische materialen. ‘Een grote doelgroep heeft last van het contrast tussen donkere gangen en lichte kamers; daardoor moeten zij zich voortdurend heroriënteren. Een goede overgang is belangrijk voor hen, ook als het gaat om akoestiek. In kleurgebruik maken we onderscheid tussen ruimtes waar kinderen getest of uitgedaagd worden en de omgeving waarin ze langer verblijven. Vanuit die eerste ruimtes moet een stimulerende werking uitgaan; daar gebruiken we kleuraccenten. In de lokalen wil je overprikkeling voorkomen, daar werken we met zachte tinten. ’Het belangrijkste voortschrijdend inzicht sinds Groot Klimmendaal: maak meer ruimte. ‘De mindervalidenwc’s in de school worden groter, en dat geldt ook voor de verkeersruimte. Je kunt makkelijker met een rolstoel manoeuvreren, en de ruimtes zijn tegelijk toegankelijk voor begeleiders.’
Facts & figures revalidatiecentrum Groot Klimmendaal
- Revalidatiegeneeskunde stelt zich ten doel patiënten (revalidanten) zo min mogelijk beperking te laten ondervinden van een aandoening. Behalve medische behandeling zet Groot Klimmendaal hiertoe ook paramedische zorg in, zoals fysiotherapie, logopedie en ergotherapie.
- Het gebouw bevat onder meer zestig eenpersoonskamers voor revalidanten (opname), een polikliniek, een theater met 200 zitplaatsen en foyer, een sportzaal, zwembad, restaurant, en op het dak vijf gezinsappartementen.
- Ingrepen voor rolstoelgebruikers: Ruimte en afmetingen aangepast op draaicirkel rolstoel, zicht op ooghoogte, voorzieningen om beschadigingen te voorkomen, drempelvrij, juiste (gladde) materialisatie vloer kiezen, voldoende opstelruimtes en oplaadruimtes, alle gebruikersvoorzieningen op correcte en bruikbare hoogte, bij voorkeur doorloopliften.
- Ingrepen voor slechtzienden en blinden: Specifieke aandacht voor verschillende materialen (voelen), voor geluid/akoestiek, voor licht, voor overgangen van ruimtes, voor kleursoort en contrasten. Voorzieningen ten behoeve van geleiding. Informatie in braille. Hygiëne en prikkelarm.